លោក Raoul-Marc Jennar គឺជាអតីតទីប្រឹក្សារបស់សម្តេចនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន និងបច្ចុប្បន្នជាទីប្រឹក្សារដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា។ អ្នកជំនាញវិទ្យាស្ត្រនយោបាយជនជាតិប៊ែលហ្សីករូបនេះ បានផ្តល់បទសម្ភាសន៍ផ្តាច់មុខដល់លោក គី សុខលីម អគ្គនាយកសារព័ត៌មានថ្មីៗ ស្តីអំពីការរុះរើគណៈរដ្ឋមន្ត្រីដែលសម្រេចដោយសម្តេច ហ៊ុន សែន និងកំហុសរបស់គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាជាដើម។ ជាទីប្រឹក្សារបស់រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាដែលដឹកនាំដោយគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា លោក Raoul-Marc Jennar មិនបានខ្លាចរិះគន់គណបក្សកាន់អំណាចនេះឡើយ។
សូមលោកអ្នកអានបទសម្ភាសន៍ដូចខាងក្រោមនេះ៖
លោក គី សុខលីម៖ ទាក់ទងនឹងគម្រោងរុះរើគណៈរដ្ឋមន្ត្រី មតិមួយចំនួនបន្ទាប់ពីបានឃើញសមាសភាពនៃការផ្លាស់ប្តូររដ្ឋមន្ត្រីពីក្រសួងទៅក្រសួងមួយ បានអត្ថាធិប្បាយ វាគ្រាន់តែទម្រង់តែប៉ុណ្ណោះ ប៉ុន្តែវាមិនមានខ្លឹមសារនោះឡើយ។ តើលោកយល់យ៉ាងណាដែរ?
លោក Raoul-Marc Jennar៖ តាមពិតការរុះរើគណៈរដ្ឋមន្ត្រី វាជាទិដ្ឋភាពផ្លូវការមួយនៅក្នុងរដ្ឋាភិបាលមួយ ដោយេហតុថា គេត្រូវដោះដូរឥស្សរជនពីក្រសួងមួយទៅក្រសួងមួយជារឿងធម្មតា។ ប៉ុន្តែគេត្រូវតាមដានមើលថាមានអ្វីនៅក្រោយការរុះរើនេះ។ យើងអាចមើលព្រឹត្តិការណ៍ក្នុងទិដ្ឋភាពវិជ្ជមាន។ សម្តេចនាយករដ្ឋមន្ត្រីប្រហែលបានផ្តោតការយកចិត្តទុកដាក់ទៅលើសមាជិករដ្ឋាភិបាលមួយចំនួនដែលបានធ្វើការងារយ៉ាងល្អនៅក្នុងក្រសួងរបស់ពួកគេ។ ខ្ញុំយកឧទាហរណ៍លោក ស៊ុន ចាន់ថុល ដែលជារដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងពាណិជ្ជកម្ម ហើយដែលនឹងក្លាយជារដ្ឋមន្ត្រីនៃក្រសួងសាធារណៈការ និងដឹកជញ្ជូន។ គាត់បានធ្វើកំណែទម្រង់នៅក្នុងក្រសួងពាណិជ្ជកម្មទៅតាមអ្វីដែលគួរតែត្រូវធ្វើ។ ឥឡូវការងារកែទម្រង់ក្រសួងនេះ គឺចប់អស់ហើយ។ ដូច្នេះវានៅសល់តែការអនុវត្តការងារជាក់ស្តែងប្រចាំថ្ងៃដែលអ្នកផ្សេងអាចមកគ្រប់គ្រង ដឹកនាំបន្តបាន។ ដូចគ្នានេះដែរ លោក ប្រាក់ សុខុន កន្លងមកបានរៀបចំកែទម្រង់ការងារចាំបាច់ជាច្រើននៅក្នុងក្រសួងប្រៃសណីយ៍ និងទូរគមនាគមន៍ ហើយឥឡូវនេះការងារកែទម្រង់បានចប់សព្វគ្រប់ហើយ ហើយក៏ព្រោះតែលោក ហោ ណាំហុង យល់ព្រមចូលនិវត្តន៍ដែរនោះ ដូច្នេះក្រសួងការបរទេសត្រូវមានអ្នកដឹកនាំថ្មីដែលមានពិសោធន៍។ លោក ប្រាក់ សុខុន ធ្លាប់ជាឯកអគ្គរាជទូតកម្ពុជាប្រចាំប្រទេសបារាំង។ លោកបានបង្ហាញថា លោកចេះរៀបចំដឹកនាំក្រសួង ហើយលោកក៏ជាឥស្សរជនថ្មីមួយនៅក្នុងការរុះរើគណៈរដ្ឋមន្ត្រីនេះ។
ខ្ញុំយល់បានថា ការរុះរើគណៈរដ្ឋមន្ត្រីម្តងៗ តែងតែទទួលបានរិះគន់ ហើយថាការរុះរើគណៈរដ្ឋមន្ត្រី វាគឺជាលំហាត់ដ៏ពិបាក និងស្មុគស្មាញ ពីព្រោះវាតែងគ្មានតុល្យភាពនៅក្នុងរដ្ឋាភិបាលនីមួយៗក្នុងពិភពលោក។ ហើយយើងក៏មិនអាចផ្លាស់ប្តូរដោយងាយនូវអតុល្យភាពនេះដែរ។
ប៉ុន្តែខ្ញុំចង់និយាយថា សូមកុំអាលកាត់សេចក្តីដោយការគិតទុកជាមុន។ យើងកុំចាំតែចាប់កំហុស។ យើងត្រូវកាត់សេចក្តីទៅលើលទ្ធផល ដែលវានឹងហុចឲ្យនៅក្នុងដំណើរការថ្មីនេះ។
លោក គី សុខលីម៖ ខ្ញុំចង់ត្រឡប់ទៅក្រោយវិញបន្តិច។ លោកបានលើកឡើងពីលោក ស៊ុន ចាន់ថុល។ សំណួររបស់ខ្ញុំគឺថា បើលោក ស៊ុន ចាន់ថុល ស្គាល់ការងារក្នុងក្រសួងពាណិជ្ជកម្មច្បាស់យ៉ាងនេះ គាត់គួរតែនៅបន្តធ្វើកិច្ចការក្នុងក្រសួងនេះទៀត។ ចុះហេតុអ្វីបានជាត្រូវដូរគាត់ទៅក្រសួងផ្សេង?
លោក Raoul-Marc Jennar៖ ពីព្រោះ គាត់បានធ្វើកិច្ចការកែទម្រង់របស់ក្រសួងនេះរួចរាល់ហើយ។ លោកដឹងទេ តើអ្វីជាក្រសួងពាណិជ្ជកម្ម? ក្រសួងពាណិជ្ជកម្មគឺជាកន្លែងដែលជំរុញការនាំចេញ ការលក់ដូរផលិតផលកម្ពុជាទៅបរទេស។ ខ្ញុំអាចនិយាយបានថា ការងារនេះ មិនមែនថា អ្នកណាក៏អាចធ្វើបាននោះទេ។ ខ្ញុំមិននៅក្នុងគំនិតរបស់សម្តេចនាយករដ្ឋមន្ត្រីទេ ប៉ុន្តែខ្ញុំយល់ពីគំនិតរបស់សម្តេចនាយករដ្ឋមន្ត្រី។ សម្រាប់សម្តេច លោក ស៊ុន ចាន់ថុល គឹជាអ្នកកំណែទម្រង់ម្នាក់ ក៏ដូចជាលោក ប្រាក់ សុខុន អ៊ីចឹងដែរ។ លោក ស៊ុន ចាន់ថុល ជាមនុស្សដែលមិនដែលភ័យខ្លាចនឹងការរៀបចំ ចាត់ចែង ដោះស្រាយបញ្ហានានានៅក្នុងក្រសួងឡើយ។ នៅក្នុងក្រសួងសាធារណៈការ វាពិតជាមានបញ្ហាមែន។ បញ្ហាសាធារណៈការ គឺវាពាក់ព័ន្ធមនុស្សគ្រប់គ្នា។ រាល់ថ្ងៃនេះ យើងគ្រប់គ្នាក៏អាចដឹងថា មានអ្វីដែលជាបញ្ហា និងមិនមានបញ្ហា នៅក្នុងគោលនយោបាយសាធារណៈការនោះ។ ដូច្នេះ វាទាមទារឲ្យមានការកែទម្រង់ដោយចៀសមិនរួច ហើយសម្តេចនាយករដ្ឋមន្ត្រីត្រូវរកឥស្សជនណាដែលក្លាហានហ៊ានកែទម្រង់នៅក្នុងក្រសួងសាធារណៈការនេះ។ ឥឡូវយើងរង់ចាំមើល ថាតើវានឹងមានលទ្ធផលយ៉ាងណា។ ខ្ញុំរង់ចាំមើលដែរ។ ពួកគេមិនទាន់ចាប់ផ្តើមការងារនៅឡើយ។
លោក គី សុខលីម៖ តែបើតាមខ្ញុំស្តាប់ និងយល់ពីលោក លោកហាក់សង្ឃឹមច្រើនថា ការរុះគណៈរដ្ឋមន្ត្រីលើកនេះ នឹងមានហុចផ្លែផ្កា?
លោក Raoul-Marc Jennar៖ ការរុះរើគណៈរដ្ឋមន្ត្រី ត្រូវបានធ្វើឡើងដើម្បីទទួលបានផ្លែផ្កា។ គ្រាន់តែថា ក្នុងពេលឥឡូវនេះ យើងមិនអាចនិយាយអ្វីបាននៅឡើយ ព្រោះវាលឿនពេក។ បើគេរុះរើគណៈរដ្ឋមន្ត្រីមួយ គ្រាន់តែដើម្បីជារូបភាពទម្រង់ វាគ្មានប្រយោជន៍នោះទេ។
លោក គី សុខលីម៖ ខ្ញុំចង់និយាយអំពីក្រសួងកសិកម្ម។ លោក អ៊ុក រ៉ាប៊ុន ត្រូវបានស្តីបន្ទោសខ្លាំងៗ និងជាសាធារណៈផង ដោយសម្តេចនាយករដ្ឋមន្ត្រី។ ប៉ុន្តែ លោក អ៊ុក រ៉ាប៊ុន មិនត្រូវបានបញ្ឈប់ពីការងារ តែត្រូវទៅកាន់ក្រសួងថ្មីមួយទៀតទៅវិញ។ តើលោកអាចមើលឃើញយ៉ាងណាពីចំណុចនេះ?
លោក Raoul-Marc Jennar៖ ខ្ញុំមិនបានស្ថិតនៅក្នុងរឿងអាថ៌កំបាំងនៃការសម្រេចចិត្តនេះនោះទេ។ ខ្ញុំគ្រាន់តែយល់ថា សម្តេចនាយករដ្ឋមន្ត្រីបានសម្រេចចិត្តធ្វើអ្វីមួយ ដែលត្រូវធ្វើ ដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហា។ ប៉ុន្តែយើងនៅរង់ចាំមើល។ យើងពិបាកនិយាយណាស់ នៅពេលដែលការរុះរើគណៈរដ្ឋមន្ត្រីមិនទាន់ចាប់ផ្តើមផងនោះ។
លោក គី សុខលីម៖ មតិមួយចំនួននិយាយថា សម្តេចហ៊ុន សែន ហាក់មិនហ៊ានធ្វើកំណែទម្រង់ស៊ីជម្រៅទេ។ បានន័យថា សម្តេចមិនហ៊ានបញ្ចូលសមាសភាពរដ្ឋមន្ត្រីថ្មី ឬមិនហ៊ានបញ្ចូលអ្នកជំនាន់ក្រោយ ដោយសារតែខ្លាចការរិះគន់។ មតិទាំងនោះលើកឡើងទៀតថា សម្តេច ហ៊ុន សែន ប្រុងប្រយ័ត្នខ្លាំងចំពោះបញ្ហាផ្ទៃក្នុងបក្ស។ តើលោកអត្ថាធិប្បាយយ៉ាងណាដែរ?
លោក Raoul-Marc Jennar៖ រដ្ឋាភិបាលមួយទាំងមូល ដែលកើតចេញពីគណបក្សមួយ វាតែងមានអតុល្យភាពផ្ទៃក្នុង។ ហើយនេះមិនមែនមានតែករណីកម្ពុជាតែមួយនោះទេ (អស់សំណើច)។ នៅពេលរដ្ឋាភិបាលរបស់លោក ហ្វ្រង់ស័រ ហូឡង់ រុះរើគណៈរដ្ឋមន្ត្រីរបស់លោក មួយខែក្រោយមក ទើបលោកមើលឃើញថា វាមានអតុល្យភាពនៅក្នុងគណបក្សរបស់លោកក។ ខ្ញុំមិនមានអ្វីអត្ថាធិប្បាយច្រើនលើបញ្ហានេះទេ។
លោកដឹងទេ សុន្ទរកថាស្តីពីយុវជន គឺជាសុន្ទរកថាដ៏ទំនើបមួយក្នុងពេលបច្ចុប្បន្ន ហើយដែលបានដើររំលងវប្បធម៌ខ្មែរ។
លោក គី សុខលីម៖ លោកចង់មានន័យយ៉ាងដូចម្តេច?
លោក Raoul-Marc Jennar៖ វប្បធម៌ខ្មែរ គឺថាអ្នកត្រូវតែបង្ហាញស្នាដៃរបស់អ្នក ថាអ្នកមានសមត្ថភាព សម្រាប់កម្រិតណាមួយ។ ប្រហែលសម្តេច ហ៊ុន សែន គឺជាករណីពិសេសរបស់កម្ពុជា ពីព្រោះគាត់បានក្លាយជានាយករដ្ឋមន្ត្រីដ៏ក្មេងជាងគេនៅអាស៊ី នៅក្នុងឆ្នាំ១៩៨៥។ ប៉ុន្តែនេះ វាមិនមែនជាទម្លាប់នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជាទេ។ នៅក្នុងវប្បធម៌ខ្មែរ គឺអតីតភាព អាយុ និងបទពិសោធន៍ឯណោះទេ ដែលបង្ហាញថាអ្នកណាម្នាក់អាចទទួលខុសត្រូវលើតួនាទីអ្វីមួយ នៅកម្រិតណានោះ។
លោក គី សុខលីម៖ ប៉ុន្តែកន្លងមកគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាខ្លួនឯងបានប្រកាសថា គណបក្សនេះនឹងលើកស្ទួយយុវជន។
លោក Raoul-Marc Jennar៖ ខ្ញុំយល់ស្រប។ ប៉ុន្តែពាក្យថា លើកស្ទួយយុវជន គឺបានន័យថា ជាដំបូង យើងត្រូវស្តាប់ពួកគេ។ ប្រហែលពេលមុនឆ្នាំ២០១៣ គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាមិនបានស្តាប់យុវជនគ្រប់គ្រាន់ល្មម។ ពោលគឺស្តាប់ពីកង្វល់របស់យុវជន ស្តាប់ពីសេចក្តីត្រូវរបស់ពួកគេជាដើម។ ដូច្នេះ វាមិនបានន័យថា យុវជនម្នាក់ដែលទើបចប់ពីមហាវិទ្យាល័យ ត្រូវធ្វើជារដ្ឋមន្ត្រីនោះទេ។ អ៊ីចឹងហើយបានជាគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា ក្នុងរយៈពេលប៉ុន្មានឆ្នាំចុងក្រោយនេះ បានបញ្ចូលបេក្ខជនអនុរដ្ឋលេខាធិការ និងរដ្ឋលេខាធិការជាយុវជនជាច្រើន។ ពីព្រោះពួកគេត្រូវរៀនធ្វើការងារនៅក្នុងក្រសួង។
ខ្ញុំគិតថា សម្រាប់គណបក្សនយោបាយទាំងអស់ ពួកគេត្រូវស្តាប់មហាជន គឺមិនមែនផ្តាច់ខ្លួនចេញពីប្រជាជននោះទេ។ បញ្ហាធំមួយរបស់គណបក្សសង្គមនិយមនៅប្រទេសបារាំង ដែលគេមើលឃើញយ៉ាងច្បាស់ គឺគណបក្សសង្គមនិយមនេះបានកាត់ផ្តាច់ខ្លួនពីប្រជាពលរដ្ឋ។ គណបក្សនេះជឿថា ខ្លួនឯងគិតត្រឹមត្រូវតែម្នាក់ឯង។
លោក គី សុខលីម៖ កម្ពុជាកំពុងមានករណីដូចគ្នានេះដែរឬទេ?
លោក Raoul-Marc Jennar៖ កម្ពុជាមានករណីនេះ នៅចន្លោះឆ្នាំ២០០៨ និង២០១៣។ គេមិនបានស្តាប់ប្រជាជនច្រើនល្មមនោះទេ។ គេជឿថា គេបានឈ្នះឆ្នោតនៅឆ្នាំ២០០៨ ហើយថាគេគិតត្រូវទាំងអស់។ គេចេះជាងអ្នកណាទាំងអស់។ ប៉ុន្តែក្រោយមក ទើបយើងឃើញ ថាពួកគេបានប្រឹងប្រែងយ៉ាងខ្លាំង ដើម្បីជួបពលរដ្ឋ ស្តាប់ពលរដ្ឋ។
លោក គី សុខលីម៖ បានន័យថា សម្តេច ហ៊ុន សែន ស្តាប់ពលរដ្ឋហើយឥឡូវនេះ ? ឧទាហរណ៍តាមរយៈទំព័រហ្វេសប៊ុករបស់លោក។
លោក Raoul-Marc Jennar៖ សម្តេច ហ៊ុន សែន តែងស្តាប់ពលរដ្ឋ។ លោកស្តាប់ច្រើនទៀតផង។ ប៉ុន្តែខ្ញុំគិតថា បញ្ហាបានកើតឡើងចាប់ពីឆ្នាំ២០០៨។ វាចាប់ផ្តើមមានភាពទំយើចាប់ពីពេលនោះ។ បើយើងក្រឡេកមើលចន្លោះទស្សវត្សរ៍១៩៩៨ ដល់ ២០០៨ វាគឺជាទស្សវត្សរ៍នៃការរីកចម្រើននៅក្នុងគ្រប់វិស័យ ហើយត្រូវបានទទួលស្គាល់នៅលើឆាកអន្តរជាតិថែមទៀតផង។ សម្តេចនាយករដ្ឋមន្ត្រីបានទទួលជោគជ័យក្នុងការស្វែងរកសន្តិភាព។ នេះគឺជាលទ្ធផលជាប្រវត្តិសាស្ត្រដ៏អស្ចារ្យ ដោយបាននាំសន្តិភាពមកដល់កម្ពុជា។ បន្ទាប់ស្ថិរភាពបានកើតមាន។ តែក្រោយមក ចាប់ពីឆ្នាំ២០០៨ វាកំហុសមួយ។ គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាមិនសូវស្តាប់ប្រជាពលរដ្ឋ ដូច្នេះគណបក្សនេះបានទទួលទណ្ឌកម្មនៅក្នុងឆ្នាំ២០១៣។
លោក គី សុខលីម៖ បច្ចុប្បន្ននេះ គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាបានស្តាប់ពលរដ្ឋហើយមែនទេ?
លោក Raoul-Marc Jennar៖ ខ្ញុំធ្លាប់និយាយប្រាប់លោកនៅក្នុងបទសម្ភាសន៍លើកមុនម្តងហើយថា អ្វីដែលគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាត្រូវធ្វើ គឺត្រូវរៀនសូត្រពីលទ្ធផលបោះឆ្នោតឆ្នាំ២០១៣។ ខ្ញុំឃើញមានការប្រឹងប្រែងខ្លាំងមែនទែន។ សូមលោកមើល លោករដ្ឋមន្ត្រីអប់រំ ហង់ ជួនណារ៉ុន! គាត់ធ្វើការងារដ៏គួរឲ្យកត់សម្គាល់។ សូមលោកមើលរដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងបរិស្ថាន!
សូមលោកអ្នកអានបទសម្ភាសន៍ដូចខាងក្រោមនេះ៖
លោក គី សុខលីម៖ ទាក់ទងនឹងគម្រោងរុះរើគណៈរដ្ឋមន្ត្រី មតិមួយចំនួនបន្ទាប់ពីបានឃើញសមាសភាពនៃការផ្លាស់ប្តូររដ្ឋមន្ត្រីពីក្រសួងទៅក្រសួងមួយ បានអត្ថាធិប្បាយ វាគ្រាន់តែទម្រង់តែប៉ុណ្ណោះ ប៉ុន្តែវាមិនមានខ្លឹមសារនោះឡើយ។ តើលោកយល់យ៉ាងណាដែរ?
លោក Raoul-Marc Jennar៖ តាមពិតការរុះរើគណៈរដ្ឋមន្ត្រី វាជាទិដ្ឋភាពផ្លូវការមួយនៅក្នុងរដ្ឋាភិបាលមួយ ដោយេហតុថា គេត្រូវដោះដូរឥស្សរជនពីក្រសួងមួយទៅក្រសួងមួយជារឿងធម្មតា។ ប៉ុន្តែគេត្រូវតាមដានមើលថាមានអ្វីនៅក្រោយការរុះរើនេះ។ យើងអាចមើលព្រឹត្តិការណ៍ក្នុងទិដ្ឋភាពវិជ្ជមាន។ សម្តេចនាយករដ្ឋមន្ត្រីប្រហែលបានផ្តោតការយកចិត្តទុកដាក់ទៅលើសមាជិករដ្ឋាភិបាលមួយចំនួនដែលបានធ្វើការងារយ៉ាងល្អនៅក្នុងក្រសួងរបស់ពួកគេ។ ខ្ញុំយកឧទាហរណ៍លោក ស៊ុន ចាន់ថុល ដែលជារដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងពាណិជ្ជកម្ម ហើយដែលនឹងក្លាយជារដ្ឋមន្ត្រីនៃក្រសួងសាធារណៈការ និងដឹកជញ្ជូន។ គាត់បានធ្វើកំណែទម្រង់នៅក្នុងក្រសួងពាណិជ្ជកម្មទៅតាមអ្វីដែលគួរតែត្រូវធ្វើ។ ឥឡូវការងារកែទម្រង់ក្រសួងនេះ គឺចប់អស់ហើយ។ ដូច្នេះវានៅសល់តែការអនុវត្តការងារជាក់ស្តែងប្រចាំថ្ងៃដែលអ្នកផ្សេងអាចមកគ្រប់គ្រង ដឹកនាំបន្តបាន។ ដូចគ្នានេះដែរ លោក ប្រាក់ សុខុន កន្លងមកបានរៀបចំកែទម្រង់ការងារចាំបាច់ជាច្រើននៅក្នុងក្រសួងប្រៃសណីយ៍ និងទូរគមនាគមន៍ ហើយឥឡូវនេះការងារកែទម្រង់បានចប់សព្វគ្រប់ហើយ ហើយក៏ព្រោះតែលោក ហោ ណាំហុង យល់ព្រមចូលនិវត្តន៍ដែរនោះ ដូច្នេះក្រសួងការបរទេសត្រូវមានអ្នកដឹកនាំថ្មីដែលមានពិសោធន៍។ លោក ប្រាក់ សុខុន ធ្លាប់ជាឯកអគ្គរាជទូតកម្ពុជាប្រចាំប្រទេសបារាំង។ លោកបានបង្ហាញថា លោកចេះរៀបចំដឹកនាំក្រសួង ហើយលោកក៏ជាឥស្សរជនថ្មីមួយនៅក្នុងការរុះរើគណៈរដ្ឋមន្ត្រីនេះ។
ខ្ញុំយល់បានថា ការរុះរើគណៈរដ្ឋមន្ត្រីម្តងៗ តែងតែទទួលបានរិះគន់ ហើយថាការរុះរើគណៈរដ្ឋមន្ត្រី វាគឺជាលំហាត់ដ៏ពិបាក និងស្មុគស្មាញ ពីព្រោះវាតែងគ្មានតុល្យភាពនៅក្នុងរដ្ឋាភិបាលនីមួយៗក្នុងពិភពលោក។ ហើយយើងក៏មិនអាចផ្លាស់ប្តូរដោយងាយនូវអតុល្យភាពនេះដែរ។
ប៉ុន្តែខ្ញុំចង់និយាយថា សូមកុំអាលកាត់សេចក្តីដោយការគិតទុកជាមុន។ យើងកុំចាំតែចាប់កំហុស។ យើងត្រូវកាត់សេចក្តីទៅលើលទ្ធផល ដែលវានឹងហុចឲ្យនៅក្នុងដំណើរការថ្មីនេះ។
លោក គី សុខលីម៖ ខ្ញុំចង់ត្រឡប់ទៅក្រោយវិញបន្តិច។ លោកបានលើកឡើងពីលោក ស៊ុន ចាន់ថុល។ សំណួររបស់ខ្ញុំគឺថា បើលោក ស៊ុន ចាន់ថុល ស្គាល់ការងារក្នុងក្រសួងពាណិជ្ជកម្មច្បាស់យ៉ាងនេះ គាត់គួរតែនៅបន្តធ្វើកិច្ចការក្នុងក្រសួងនេះទៀត។ ចុះហេតុអ្វីបានជាត្រូវដូរគាត់ទៅក្រសួងផ្សេង?
លោក Raoul-Marc Jennar៖ ពីព្រោះ គាត់បានធ្វើកិច្ចការកែទម្រង់របស់ក្រសួងនេះរួចរាល់ហើយ។ លោកដឹងទេ តើអ្វីជាក្រសួងពាណិជ្ជកម្ម? ក្រសួងពាណិជ្ជកម្មគឺជាកន្លែងដែលជំរុញការនាំចេញ ការលក់ដូរផលិតផលកម្ពុជាទៅបរទេស។ ខ្ញុំអាចនិយាយបានថា ការងារនេះ មិនមែនថា អ្នកណាក៏អាចធ្វើបាននោះទេ។ ខ្ញុំមិននៅក្នុងគំនិតរបស់សម្តេចនាយករដ្ឋមន្ត្រីទេ ប៉ុន្តែខ្ញុំយល់ពីគំនិតរបស់សម្តេចនាយករដ្ឋមន្ត្រី។ សម្រាប់សម្តេច លោក ស៊ុន ចាន់ថុល គឹជាអ្នកកំណែទម្រង់ម្នាក់ ក៏ដូចជាលោក ប្រាក់ សុខុន អ៊ីចឹងដែរ។ លោក ស៊ុន ចាន់ថុល ជាមនុស្សដែលមិនដែលភ័យខ្លាចនឹងការរៀបចំ ចាត់ចែង ដោះស្រាយបញ្ហានានានៅក្នុងក្រសួងឡើយ។ នៅក្នុងក្រសួងសាធារណៈការ វាពិតជាមានបញ្ហាមែន។ បញ្ហាសាធារណៈការ គឺវាពាក់ព័ន្ធមនុស្សគ្រប់គ្នា។ រាល់ថ្ងៃនេះ យើងគ្រប់គ្នាក៏អាចដឹងថា មានអ្វីដែលជាបញ្ហា និងមិនមានបញ្ហា នៅក្នុងគោលនយោបាយសាធារណៈការនោះ។ ដូច្នេះ វាទាមទារឲ្យមានការកែទម្រង់ដោយចៀសមិនរួច ហើយសម្តេចនាយករដ្ឋមន្ត្រីត្រូវរកឥស្សជនណាដែលក្លាហានហ៊ានកែទម្រង់នៅក្នុងក្រសួងសាធារណៈការនេះ។ ឥឡូវយើងរង់ចាំមើល ថាតើវានឹងមានលទ្ធផលយ៉ាងណា។ ខ្ញុំរង់ចាំមើលដែរ។ ពួកគេមិនទាន់ចាប់ផ្តើមការងារនៅឡើយ។
លោក គី សុខលីម៖ តែបើតាមខ្ញុំស្តាប់ និងយល់ពីលោក លោកហាក់សង្ឃឹមច្រើនថា ការរុះគណៈរដ្ឋមន្ត្រីលើកនេះ នឹងមានហុចផ្លែផ្កា?
លោក Raoul-Marc Jennar៖ ការរុះរើគណៈរដ្ឋមន្ត្រី ត្រូវបានធ្វើឡើងដើម្បីទទួលបានផ្លែផ្កា។ គ្រាន់តែថា ក្នុងពេលឥឡូវនេះ យើងមិនអាចនិយាយអ្វីបាននៅឡើយ ព្រោះវាលឿនពេក។ បើគេរុះរើគណៈរដ្ឋមន្ត្រីមួយ គ្រាន់តែដើម្បីជារូបភាពទម្រង់ វាគ្មានប្រយោជន៍នោះទេ។
លោក គី សុខលីម៖ ខ្ញុំចង់និយាយអំពីក្រសួងកសិកម្ម។ លោក អ៊ុក រ៉ាប៊ុន ត្រូវបានស្តីបន្ទោសខ្លាំងៗ និងជាសាធារណៈផង ដោយសម្តេចនាយករដ្ឋមន្ត្រី។ ប៉ុន្តែ លោក អ៊ុក រ៉ាប៊ុន មិនត្រូវបានបញ្ឈប់ពីការងារ តែត្រូវទៅកាន់ក្រសួងថ្មីមួយទៀតទៅវិញ។ តើលោកអាចមើលឃើញយ៉ាងណាពីចំណុចនេះ?
លោក Raoul-Marc Jennar៖ ខ្ញុំមិនបានស្ថិតនៅក្នុងរឿងអាថ៌កំបាំងនៃការសម្រេចចិត្តនេះនោះទេ។ ខ្ញុំគ្រាន់តែយល់ថា សម្តេចនាយករដ្ឋមន្ត្រីបានសម្រេចចិត្តធ្វើអ្វីមួយ ដែលត្រូវធ្វើ ដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហា។ ប៉ុន្តែយើងនៅរង់ចាំមើល។ យើងពិបាកនិយាយណាស់ នៅពេលដែលការរុះរើគណៈរដ្ឋមន្ត្រីមិនទាន់ចាប់ផ្តើមផងនោះ។
លោក គី សុខលីម៖ មតិមួយចំនួននិយាយថា សម្តេចហ៊ុន សែន ហាក់មិនហ៊ានធ្វើកំណែទម្រង់ស៊ីជម្រៅទេ។ បានន័យថា សម្តេចមិនហ៊ានបញ្ចូលសមាសភាពរដ្ឋមន្ត្រីថ្មី ឬមិនហ៊ានបញ្ចូលអ្នកជំនាន់ក្រោយ ដោយសារតែខ្លាចការរិះគន់។ មតិទាំងនោះលើកឡើងទៀតថា សម្តេច ហ៊ុន សែន ប្រុងប្រយ័ត្នខ្លាំងចំពោះបញ្ហាផ្ទៃក្នុងបក្ស។ តើលោកអត្ថាធិប្បាយយ៉ាងណាដែរ?
លោក Raoul-Marc Jennar៖ រដ្ឋាភិបាលមួយទាំងមូល ដែលកើតចេញពីគណបក្សមួយ វាតែងមានអតុល្យភាពផ្ទៃក្នុង។ ហើយនេះមិនមែនមានតែករណីកម្ពុជាតែមួយនោះទេ (អស់សំណើច)។ នៅពេលរដ្ឋាភិបាលរបស់លោក ហ្វ្រង់ស័រ ហូឡង់ រុះរើគណៈរដ្ឋមន្ត្រីរបស់លោក មួយខែក្រោយមក ទើបលោកមើលឃើញថា វាមានអតុល្យភាពនៅក្នុងគណបក្សរបស់លោកក។ ខ្ញុំមិនមានអ្វីអត្ថាធិប្បាយច្រើនលើបញ្ហានេះទេ។
លោកដឹងទេ សុន្ទរកថាស្តីពីយុវជន គឺជាសុន្ទរកថាដ៏ទំនើបមួយក្នុងពេលបច្ចុប្បន្ន ហើយដែលបានដើររំលងវប្បធម៌ខ្មែរ។
លោក គី សុខលីម៖ លោកចង់មានន័យយ៉ាងដូចម្តេច?
លោក Raoul-Marc Jennar៖ វប្បធម៌ខ្មែរ គឺថាអ្នកត្រូវតែបង្ហាញស្នាដៃរបស់អ្នក ថាអ្នកមានសមត្ថភាព សម្រាប់កម្រិតណាមួយ។ ប្រហែលសម្តេច ហ៊ុន សែន គឺជាករណីពិសេសរបស់កម្ពុជា ពីព្រោះគាត់បានក្លាយជានាយករដ្ឋមន្ត្រីដ៏ក្មេងជាងគេនៅអាស៊ី នៅក្នុងឆ្នាំ១៩៨៥។ ប៉ុន្តែនេះ វាមិនមែនជាទម្លាប់នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជាទេ។ នៅក្នុងវប្បធម៌ខ្មែរ គឺអតីតភាព អាយុ និងបទពិសោធន៍ឯណោះទេ ដែលបង្ហាញថាអ្នកណាម្នាក់អាចទទួលខុសត្រូវលើតួនាទីអ្វីមួយ នៅកម្រិតណានោះ។
លោក គី សុខលីម៖ ប៉ុន្តែកន្លងមកគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាខ្លួនឯងបានប្រកាសថា គណបក្សនេះនឹងលើកស្ទួយយុវជន។
លោក Raoul-Marc Jennar៖ ខ្ញុំយល់ស្រប។ ប៉ុន្តែពាក្យថា លើកស្ទួយយុវជន គឺបានន័យថា ជាដំបូង យើងត្រូវស្តាប់ពួកគេ។ ប្រហែលពេលមុនឆ្នាំ២០១៣ គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាមិនបានស្តាប់យុវជនគ្រប់គ្រាន់ល្មម។ ពោលគឺស្តាប់ពីកង្វល់របស់យុវជន ស្តាប់ពីសេចក្តីត្រូវរបស់ពួកគេជាដើម។ ដូច្នេះ វាមិនបានន័យថា យុវជនម្នាក់ដែលទើបចប់ពីមហាវិទ្យាល័យ ត្រូវធ្វើជារដ្ឋមន្ត្រីនោះទេ។ អ៊ីចឹងហើយបានជាគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា ក្នុងរយៈពេលប៉ុន្មានឆ្នាំចុងក្រោយនេះ បានបញ្ចូលបេក្ខជនអនុរដ្ឋលេខាធិការ និងរដ្ឋលេខាធិការជាយុវជនជាច្រើន។ ពីព្រោះពួកគេត្រូវរៀនធ្វើការងារនៅក្នុងក្រសួង។
ខ្ញុំគិតថា សម្រាប់គណបក្សនយោបាយទាំងអស់ ពួកគេត្រូវស្តាប់មហាជន គឺមិនមែនផ្តាច់ខ្លួនចេញពីប្រជាជននោះទេ។ បញ្ហាធំមួយរបស់គណបក្សសង្គមនិយមនៅប្រទេសបារាំង ដែលគេមើលឃើញយ៉ាងច្បាស់ គឺគណបក្សសង្គមនិយមនេះបានកាត់ផ្តាច់ខ្លួនពីប្រជាពលរដ្ឋ។ គណបក្សនេះជឿថា ខ្លួនឯងគិតត្រឹមត្រូវតែម្នាក់ឯង។
លោក គី សុខលីម៖ កម្ពុជាកំពុងមានករណីដូចគ្នានេះដែរឬទេ?
លោក Raoul-Marc Jennar៖ កម្ពុជាមានករណីនេះ នៅចន្លោះឆ្នាំ២០០៨ និង២០១៣។ គេមិនបានស្តាប់ប្រជាជនច្រើនល្មមនោះទេ។ គេជឿថា គេបានឈ្នះឆ្នោតនៅឆ្នាំ២០០៨ ហើយថាគេគិតត្រូវទាំងអស់។ គេចេះជាងអ្នកណាទាំងអស់។ ប៉ុន្តែក្រោយមក ទើបយើងឃើញ ថាពួកគេបានប្រឹងប្រែងយ៉ាងខ្លាំង ដើម្បីជួបពលរដ្ឋ ស្តាប់ពលរដ្ឋ។
លោក គី សុខលីម៖ បានន័យថា សម្តេច ហ៊ុន សែន ស្តាប់ពលរដ្ឋហើយឥឡូវនេះ ? ឧទាហរណ៍តាមរយៈទំព័រហ្វេសប៊ុករបស់លោក។
លោក Raoul-Marc Jennar៖ សម្តេច ហ៊ុន សែន តែងស្តាប់ពលរដ្ឋ។ លោកស្តាប់ច្រើនទៀតផង។ ប៉ុន្តែខ្ញុំគិតថា បញ្ហាបានកើតឡើងចាប់ពីឆ្នាំ២០០៨។ វាចាប់ផ្តើមមានភាពទំយើចាប់ពីពេលនោះ។ បើយើងក្រឡេកមើលចន្លោះទស្សវត្សរ៍១៩៩៨ ដល់ ២០០៨ វាគឺជាទស្សវត្សរ៍នៃការរីកចម្រើននៅក្នុងគ្រប់វិស័យ ហើយត្រូវបានទទួលស្គាល់នៅលើឆាកអន្តរជាតិថែមទៀតផង។ សម្តេចនាយករដ្ឋមន្ត្រីបានទទួលជោគជ័យក្នុងការស្វែងរកសន្តិភាព។ នេះគឺជាលទ្ធផលជាប្រវត្តិសាស្ត្រដ៏អស្ចារ្យ ដោយបាននាំសន្តិភាពមកដល់កម្ពុជា។ បន្ទាប់ស្ថិរភាពបានកើតមាន។ តែក្រោយមក ចាប់ពីឆ្នាំ២០០៨ វាកំហុសមួយ។ គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាមិនសូវស្តាប់ប្រជាពលរដ្ឋ ដូច្នេះគណបក្សនេះបានទទួលទណ្ឌកម្មនៅក្នុងឆ្នាំ២០១៣។
លោក គី សុខលីម៖ បច្ចុប្បន្ននេះ គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាបានស្តាប់ពលរដ្ឋហើយមែនទេ?
លោក Raoul-Marc Jennar៖ ខ្ញុំធ្លាប់និយាយប្រាប់លោកនៅក្នុងបទសម្ភាសន៍លើកមុនម្តងហើយថា អ្វីដែលគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាត្រូវធ្វើ គឺត្រូវរៀនសូត្រពីលទ្ធផលបោះឆ្នោតឆ្នាំ២០១៣។ ខ្ញុំឃើញមានការប្រឹងប្រែងខ្លាំងមែនទែន។ សូមលោកមើល លោករដ្ឋមន្ត្រីអប់រំ ហង់ ជួនណារ៉ុន! គាត់ធ្វើការងារដ៏គួរឲ្យកត់សម្គាល់។ សូមលោកមើលរដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងបរិស្ថាន!